DİVAN EDEBİYATI
Türklerin İslamiyet’ e geçmesinden sonra ortaya çıkan bir edebiyat türüdür. Dili çok ağırdır. Bunun nedeni o günkü sanat ülkesi olan İran’ ın dili kullanılmasıdır. O tarihlerde sanatın merkezi İran’ dır. Büyük şairler yetiştiren İran Kendi dilinin bi edebiyat türünde kullanılmasını sağlamıştır.
Divan Edebiyatı’ nda amaç “ Sanat için sanat” tır. Şairler yazdıklarında söz sanatlarını fazla kullanmışlardır. Onlara göre şiir ne kadar anlaşılmaz olursa o kadar güzeldir.
Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri:
Gazel:
- Divan Edebiyatı’ nın en çok sevilen ve kullanılan nazım biçimidir.
- Türk Edebiyatı’ na İran Edebiyatı’ ndan gelmiştir.
- Aşk, sevginin güzelliği, sevgilinin âşığa çektirdiği cefa… gibi konular işlenir.
- En az beş, en çok on beş beyitten oluşur.
- Kafiye düzeni; aa, ba, ca, şeklindedir.
- İlk beyte matla, son beyte makta denir.
- Bir gazelin en güzel beytine “beyt-ül gazel” denir.
- Bütün beyitleri arasında anlam bütünlüğü olan gazellere “yek-âhenk” gazel denir.
- Beyitleri aynı güç ve güzellikte olan gazellere “yek-âvâz” denir.
Kaside:
- Övgü şiirleridir.
- En az 33, en fazla 99 beyitten oluşur.
- Kafiye düzeni gazel gibi aa, ba, ca şeklindedir.
- Kasideler belirli bir yazılış yöntemiyle oluşturulur. Buna kasidelerin bölümleri denir.
Girizgâh: Asıl konuya giriş beytidir.
Methiye: Şiire övgü olan kişinin övüldüğü bölümdür.
Tegazzül: Methiyye’ den sonra araya sıkıştırılan gazele denir.
Fahriye: Şairin kendini övdüğü beyittir.
Dua: Allah’ a dua edilerek kaside bitirilir.
Kasideler konularına göre birbirinden ayrılırlar. Bunlar:
Tevhit: Allah’ ın birlinden bahseden kasidelerdir.
Münacat: Allah’ a yalvarıp yardım istenen kasidelerdir.
Naat: Hz. Muhammed’ i öven kasidelerdir.
Hicviye: Bir kimseyi eleştirmek için yazılan kasidelerdir. Halk Edebiyatı’ nda “Taşlama”, Bati edebiyatı’ nda satirik, günümüz edebiyatında yergi denir.
Mersiye: Ölen kişilerin arkasından söylenen kasidelere denir. Halk Edebiyatı’ ndaki adı ise “ağıt” tır.
Mesnevi:
- Bugünkü hikaye, roman, destan’ ın Divan Edebiyatı’ ndaki karşılığıdır.
- Beyit sayısı 25.000’ i aşar.
- Savaş, aşk, din ve ahlâk üzerine yazılmıştır.
- Uyak düzeni aa, bb, cc’ dir.
- Divan şiirinde 5 mesneviden oluşan esere “hamse” denir.
Kıt’a
- Matla beyti olmayan gazel biçimidir.
- Uyak düzeni ba, ca, da şeklindedir.
- En fazla 12 beyitten oluşur.
Müstezat:
- Beyitleri bir uzun bir kısa dizelerden oluşan özel bir gazel biçimidir.
____________________ a
__________ a1
____________________ a
__________ a1
____________________ b
__________ b1
____________________ b
__________ a1
Rubaî:
- Dörtlüklerden oluşan nazım biçimidir.
- Kafiye düzeni aaaa’ dır
- Tek bir düşüncenin en kısa yoldan anlatılması amaçlanır.
- Dizeler arasında anlam uyumu vardır.
- Edebiyatımıza İran Edebiyatı’ ndan geçmiştir.
- Rubaî’ nin en güçlü dizesi üçüncü dizesidir.
Tuyuğ:
- Dörtlüklerden oluşan nazım biçimidir.
- Rubaî’ ye benzer.
- Kafiye düzeni aaxa’ dır.
- Aruz vezninin fâ’ilâtün / fâ’ilâtün / fâ’ilün kalıbıyla yazılır.
- Türklerin kullandığı nazım biçimidir.
- Halk Edebiyatı’ ndaki karşılığı mani’ dir.
- Dünya görüşlerini, dinî, tasavvufî düşünceleri dile getirmel için yazılmıştır.
Şarkı:
- Genellikle aşk, içki, eğlence konularında yazılan şiirlerdir.
- Dörtlüklerden oluşur.
- Dörtlük sayısı 3 – 5 arasındadır.
- Bu biçim Türk Edebiyatına özgüdür.
- Birinci dörtlükte 2. ve 4. diğer dörtlüklerde ise 4. dize tekrarlanır. Bu dizelere “nakarat” denir.
- Kafiye düzeni abab, cccb, dddb şeklindedir.
- Şarkı biçiminin en güzel örneklerini veren Nedim’ dir.
