HALK EDEBİYATI
Halkın edebi zevkini karşılamak için sözlü olarak ortaya koyan, kendine özgü bir dil ve üslubu bulunan edebiyat koludur. Anadolu’ da gelişen orta tabaka edebiyatımızdır. Halk arasında yetişen saz şairlerinin, Tekke şairlerinin ev halkın meydana getirdiği edebiyattır. Önceleri Anonim Halk Edebiyatı’nın, sonraları da Divan Edebiyatı’nın etkisindedir.
Halk Edebiyatı’nın başlangıcı İslamiyet öncesine kadar uzanır.
Halk Edebiyatı hep ikinci planda tutulmuş ve halkın ilgisiyle varlığını bugüne kadar devam ettirmiştir.
Halk Edebiyatı’nın Özellikleri:
- Şiirler saz eşliğinde daha önce hazırlanmadan ve düşünülmeden söylenir. Yani şiir yazılmaz aniden söylenir.
- Nazım birimi dörtlüktür.
- En çok 7’li ve 11’li hece ölçüsü kullanılır.
- Şiirler halk arasında kullanılan bir dille söylenir. Dili sadedir.
- Genellikle yarım kafiye ve redifler kullanılır.
- Ürünleri yazılı değildir. Sözlü söylenir. Başkası tarafından sonradan yazıya geçirilmiştir.
- Şiirlerin başlığı yoktur. Nazım biçimine göre adlandırılır.
- Konu olarak; aşk, ayrılık, hasret, doğa sevgisi, yiğitlik işlenmiştir.
- Şairler adlarını şiirin son kıtasında belirtirler. Buna mahlas denir.
HALK EDEBİYATI’NIN NAZIM BİÇİMLERİ:
Anonim Halk Edebiyatı:
Mani:
- Anonim halk şiirinin en küçük nazım biçimidir.
- 7’li hece ölçüsü kullanılır.
- Dörtlüklerden oluşur.
- Uyak düzeni xaxa şeklindedir.
- Birinci ve üçüncü dizeleri serbest, ikinci ve dördüncü dizelerinde uyaklı maniler vardır.
- Temel duygu ve düşünce son dizelerde meydana çıkar.
Ağıt:
- Anonim Halk Edebiyatı’nda ölen kişinin ardından söylenen şiirlerdir.
- Ağıt söyleyen kişiye Ağıtçı denir.
- Ağıt çok eskiye dayanır. İslamiyet öncesi’nde bu nazım biçimine sagu denilmekteydi
Türkü:
- Türlü ezgilerle söylenen anonim halk şiiridir.
- Hece ölçüsünün her kalıbıyla söylenir.
- Her konuda türkü söylenebilir.
Aşık Halk Edebiyatı:
Koşma:
- Halk Edebiyatı’nın en çok sevilen nazım biçimidir.
- Genellikle 11’li hece ölçüsüyle söylenir.
- Şair koşmanın son dörtlüğünde mahlasını söyler.
- Kafiye düzeni xaxa ya da aaab şeklinde olur.
- Divan Edebiyatı’ndaki gazelin konu bakımından benzeridir.
- Koşmalar işledikleri konulara göre isimler alır.
- Güzelleme: Aşk, hasret, ayrılık, doğa sevgisi gibi lirik konuları işleyen koşmadır.
- Taşlama: Bir kişi, olay ya da durumu eleştiren koşmalardır. Divan Edebiyatı’nda Hicviye de denir.
- Koçaklama: Coşkun ve yiğitçe bir üslupla savaş ve kahramanlık konularını anlatan, savaşları tasvir eden koşmalardır.
- Ağıt: Bir kimsenin ölümü üzerine duyulan acıları anlatmak için söylenen ölü çıkan evlerde, matem toplantılarında okunan koşmalardır. Genellikle 11’li hece ölçüsüyle söylenir.
Semai:
- Hece ölçüsünün 8’li kalıbıyla yazılır.
- Dörtlüklerle veya üç ile beş arasında değişen dizelerle yazılır.
- Kendine özgü bir ezgisi vardır.
- Uyak düzeni Koşma gibi abab, cccb, dddb şeklindedir.
Varsağı:
- 8’li hece kalıbıyla söylenir.
- Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nde yaşayan Varsak Türklerinin özel bir ezgiyle söyledikleri türkülerden gelişmiş bir biçimdir.
- Dörtlüklerle yazılmıştır.
- Uyak düzeni koşmanın aynısıdır. abab, cccb, dddb şeklindedir.
- Yiğitçe ve mertçe bir üslupla söylenir.
